Podsumowanie raportu Instytutu Energetyki Odnawialnej – w jakim miejscu znajduje się branża PV w Polsce?

Już po raz dwunasty Instytut Energetyki Odnawialnej opublikował raport „Rynek fotowoltaiki w Polsce”, który zyskał renomę jednego z najpełniejszych podsumowań wydarzeń i trendów w branży PV. W tegorocznej pracy nie brakuje optymistycznych momentów, jednak nietrudno usłyszeć w niej również nuty niepokoju, które niejednokrotnie wybrzmiewają uprzedzając czytelnika o zbliżających się wyzwaniach.

Polska branża PV wciąż mocna w moc, ale rynek mikroinstalacji słabnie

Pierwsze (i dla wielu najistotniejsze) pytanie, które otwiera dyskusję nt. kondycji polskiego sektora PV brzmi: O ile wzrosła łączna moc instalacji fotowoltaicznych w Polsce?

W 2023 roku polski miks energetyczny wzbogacił się o dokładnie 4 662 MW nowych mocy z PV. Jest to wynik zbliżony do tego z 2023 roku i zapewnił Polsce czwarte miejsce w Europie. Ustąpiliśmy miejsca jedynie energetyce niemieckiej (14,2 GW), hiszpańskiej (5,4 GW) i włoskiej (5,2 GW).

W Polsce pracują już panele PV o łącznej mocy ponad 17 GW co stanowi 60% wszystkich mocy z OZE. Wciąż większościowym udziałowcem tego sukcesu jest sektor mikroinstalacji prosumenckich (63,9%), jednak jeszcze w 2022 roku było to niemal 75%. Bliższa analiza danych liczbowych sprawia, że ten fakt przestaje zaskakiwać. Przez rok do grona prosumentów dołączyło 190 tysięcy odbiorców i jest to spadek o 166 tysięcy rok do roku.

Rośnie z kolei wielkość mikroinstalacji. W 2023 roku OSD przyłączało układy PV o średniej mocy 10,11 kW i jest to wzrost o 0,5 kW rok do roku. Autorzy raportu zwracają również uwagę na zjawisko rozbudowywania już istniejących instalacji PV rozliczanych wg. net-meteringu, podkreślając przy tym, że jest to zjawisko negatywne, z uwagi na brak możliwości podniesienia autkononsumpji i wzrost eksportu nieskonsumowanych kilowatogodzin do sieci elektroenergetycznej.

Wyraźnie rośnie znaczenie farm o mocy większej niż 1 MW, co jest zasługą przyłączenia 80 nowych projektów o łącznej mocy 0,77 GW. Chęć ucieczki przed wysokimi cenami energii elektrycznej skłoniły również przedsiębiorców do inwestycji w instalacje PV. Z tego powodu segment, który obejmuje układy fotowoltaiczne o mocach od 50 kW do 1 MW wzrósł o 1,1 GW i stanowi już ponad 25% całego rynku.

Nowe regulacje zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym

Rok 2023 przyniósł również istotne nowelizacje aktów prawnych. W lipcu zmieniona została ustawa Prawo energetyczne. Wprowadzone zapisy stanowiły implementację unijnej dyrektywy RED II. Polski rząd spóźnił się w tym przypadku o niemal 2 lata, podobnie jak z przygotowaniem Krajowego planu na rzecz energii i klimatu 2021-2030.

KPEiK został wprawdzie wysłany do KE 1 marca, jednak nie zawierał on scenariusza tzw. ambitnej transoformacji, dlatego nie spełnia on wymogów EU, które są coraz wyższe.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Bruksela przyjęła w październiku dyrektywę RED III, w której zatwierdzono zwiększenie udziału OZE w ogólnym zużyciu energii w EU w 2030 roku do 45%. Dla porównania, obecny projekt KPEiKu zakłada, że ten poziom wyniesie 30%, jednak według zapowiedzi Ministerstwa Klimatu  i Środowiska, po zaktualizowaniu  Krajowego planu na rzecz energii i klimatu oraz znowelizowaniu wciąż niepoprawionego PEPu2040 udział OZE ma zbliżyć się do 50% przed końcem bieżącej dekady.

Dlatego też, według prognoz IEO należy spodziewać się dalszego, intensywnego wzrosty mocy wytwórczych z OZE. Według konserwatywnego scenariusza, do 2027 roku ma ona sięgnąć 25 GW. Z kolei w przypadku wariantu optymistycznego, będzie to o 10 GW więcej.

Te działania wraz z unijna dyrektywą będą jednak bodźcem wymuszającym na rząd w Warszawie zwiększenie nakładów inwestycyjnych zarówno na rozbudowę nowych mocy wytwórczych oraz modernizację infrastruktury sieciowej przy odpowiednich zmianach legislacyjnych.

Nierynkowe redysponowanie OZE

Słowo „curtailment”, pomimo tego, że pochodzi z języka angielskiego było odmieniane w tegorocznym raporcie OZE, niemal przez wszystkie przypadki. Według wyliczeń, od początku 2023 roku do 27 maja 2024 roku na skutek wyłączeń instalacji OZE w Polsce, utracono ok. 500 GWh energii elektrycznej.

Ten problem wymaga pilnej reformy rynku energii na poziomie legislacyjnym oraz systemowym, ponieważ unaocznia problem braku możliwości eksportu energii elektrycznej z obszaru jego nadwyżki do rejonu o niższej podaży oraz zwiększa rozdźwięk pomiędzy rynkiem hurtowym i detalicznym.

Rozwiązanie zjawiska curtailmentu będzie w najbliższych latach jednym z największych wyzwań dla całej branży i wymusi na wytwórcach energii szereg działań m.in. zmianę ekspozycji paneli względem położenia do słońca, inwestycję w kontenerowe magazyny energii oraz zawieranie dodatkowych umów na sprzedaż energii elektrycznej w momentach szczytowej generacji źródeł wytwórczych z OZE.

Rozwój rynku magazynów energii wciąż niewystarczający

9 156 – tyle magazynów energii powstało w Polsce przez cały 2023 rok i w pierwszym kwartale 2024. Najwięcej, bo niemal tysiąc, w województwie mazowieckim. Na kolejnych miejscach rankingu znalazły się województwa śląskie, małopolskie i wielkopolskie.

Średnia pojemność układu bateryjnego wynosi 7,3 kWh. Autorzy raportu zwracają uwagę, że jest to wynik niewystarczający, aby chociaż częściowo rozwiązać problemy sektora elektroenergetycznego. Tylko 10% prosumentów posiada magazyny energii, które pozwolą na przesunięcie zużycia i magazynowanie energii przez 4 godziny lub dłużej.

Raport IEO to oczywiście podsumowanie wyników badania rynku przeprowadzonego pośród firm z branży. Według danych, w ostatnim roku klienci indywidualni najczęściej wybierali magazyny Huawei (19%), Sofar (13%).

W porównaniu z państwami Europy Zachodniej, polski rynek magazynów energii prezentuje się niezbyt imponująco. Zarówno w Niemczech, jak i we Włoszech, 80% nowopodłączonych instalacji PV zawierała również moduły baterii. Obecnie, to właśnie na barkach prosumentów spoczywa rozwój tego sektora w UE, ponieważ aż 90% mocy (6 GW) magazynów energii została zainstalowana przy mikroinstalacjach.

Moduły – mocniejsze, coraz częściej bifacialne i już niemal zawsze chińskie

W analizie przemysłu zajmującego się produkcją ogniw, jak i samych modułów fotowoltaicznych, zwrócono uwagę na głęboki kryzys zarówno polskich, jak i europejskich producentów. W ostatnich miesiącach już ponad 99% wszystkich sprzedawanych modułów w Polsce pochodziło z Chin.

Dla porównania, jeszcze 10 lat temu polscy producenci posiadali 30% rynku, po 5 latach ten udział zmniejszył się o 25%. Polska nie jest tutaj wyjątkiem. W raporcie zwrócono uwagę, że w ubiegłym roku produkcji wafli krzemowych zaprzestały m.in. Meyer Burger, Solarwatt, Norgian Chrystal, czy Systovi.

Firmy z Europy nie są w stanie konkurować cenowo ze swoimi chińskimi konkurentami, którzy w przez pierwsze sześć miesięcy 2023 roku obniżyli ceny swoich produktów średnio o 47%. Stało się tak głównie ze względu na spadające ceny polikrzemu oraz amerykańskie i hinduskie cła nakładane na moduły PV z Chin. W efekcie zasiliły one rynek europejski, co zachwiało strukturą popytu i podaży.

Eksperci IEO zwracają uwagę, że odbudowa unijnego rynku produkcji paneli PV wciąż napotyka na istotne trudności, jednak KE wprowadziła w ostatnim miesiącach kilka istotnych projektów m.in. Net Zero Reduction Act w myśl którego wszystkie inwestycje korzystające z pomocy publicznej będą musiały oprzeć swój projekt na komponentach w 40% wyprodukowanych lokalnie.

W kwestii trendów rynkowych, w ostatnich miesiącach klienci najchętniej wybierali moduły o mocy 430 Wp (21%). Jest to zmiana trendu w porównaniu z raportem z 2023 roku, kiedy ankietowani preferowali moduły o mocach od 380-400 Wp.

Zaobserowano również istotny wzrosp popularności modułów o mocy 580 Wp, co potwierdza tezę wzrostu znaczenia dużych projektów na rynku PV. Bardzo dynamicznie rośnie również segment modułów bifacialnych, które można było spotkać przy 48% projektów. W raporcie z poprzedniego roku było to tylko 20%.

Umiarkowane nastroje na rynku, zwłaszcza wśród dystrybutorów

Właściciele firm działających w branży PV w ostatnich miesiącach są w gorszych nastrojach niż w poprzednich latach. W najbardziej ponurych humorach są producenci paneli PV oraz dystrybutorzy. Ich udział w obrotach na rynku inwestycji spadł o niemal 20% - z 47% do 29%.

Nieznacznie, bo o 100 milionów złotych spadły przychody ze sprzedaży energii elektrycznej (z 6 mld do 5,9 mld). Jak widać w tej sytuacji nie pomógł wzrost mocy przyłączeniowych, ponieważ zyski były sukcesywnie ograniczone przez capy cenowe oraz obniżki na TGE.

Na skutek stagnacji rynku mikroinstalacji wielu instalatorów zdecydowało się na szukanie zysków w sektorze EPC – farmy fotowoltaiczne. Dzięki temu udało im się zwiększyć swój udział w rynku (z 12,9% do 16,9%). Wiele z tych firm sygnalizuje również chęć poszerzenia swojej działalności i świadczyć dodatkowe usługi m.in. z zakresu poprawy efektywności energetycznej. 

Ewidentne spowolnienie na rynku PV spowodowało zmniejszenie chęci zatrudnienia przez firmy z tego sektora. Wprawdzie nowych pracowników będzie szukało 38% spośród badanych firm, jednak jest to wynik o 8% gorszy od tego z poprzedniego raportu. Istotna część firm planuje również rozpoczęcia instalowania urządzeń rozbudowujących instalacje PV (magazyny energii, magazyny ciepła), czy świadczyć usługi montażu np. carportów.

Czego najbardziej boi się branża PV w Polsce? Co ciekawe, już nie odmowy warunków przyłączenia. W najnowszym raporcie IEO najwięcej firm stwierdziło, że martwi się o brak nowych mocy oraz niepokoi się długim oczekiwaniem na wydanie niezbędnych pozwoleń. Rośnie także przekonanie o przesyceniu rynku PV w Polsce. W najnowszym raporcie aż 35% ankietowanych zgadza się z tym twierdzeniem. Rok wcześniej tego zdania było 23% badanych.

Zatem, w ujęciu ogólnym, branża PV w Polsce jest wciąż w dobrej kondycji. Polska nadal znajduje się w czołówce największych rynków w Unii Europejskiej, pomimo wielu problemów, które muszą zostać rozwiązane.

Pełny  raport znajduje się tutaj.